Gmina Kraków

Oddziały Strzelców w „Oleandrach” w Krakowie 03.08.1914  (NAC)

Tablica informacyjna szlaku

Kraków był – obok Lwowa – kolebką polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tutaj tajne struktury Związku Walki Czynnej, a od roku 1910– jawne Towarzystwo Sportowe „Strzelec” oraz Polskie Drużyny Strzeleckie, związane z ruchem narodowym. Prowadziły one szkolenie wojskowe młodzieży, przygotowując kadry dla przyszłej armii powstańczej. Gdy latem 1914 roku wybuchła I wojna światowa, a Józef Piłsudski ogłosił mobilizację strzelców, zaczęli oni napływać właśnie do krakowskich Oleandrów, do budynków po otwartej w 1912 r. Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym. W lipcu i sierpniu 1914 r. odbywała się tutaj wakacyjna szkoła strzelecka. 3 sierpnia 1914 r. Józef Piłsudski utworzył tu z członków Związków Strzeleckich i Polskich Drużyn Strzeleckich Pierwszą Kompanię Kadrową. Wyruszyła ona o świcie 6 sierpnia do zaboru rosyjskiego. Na Oleandrach oraz przy ul. Kochanowskiego 15 i przy ul. Dolnych Młynów 9 znajdowały się punkty werbunkowe oddziałów strzeleckich, które formowały się po wymarszu Kadrówki. Społeczne ofiary wspomagające tworzące się oddziały strzeleckie i legionowe przyjmowane były w lokalu „Strzelca” przy ul. Straszewskiego 28, miejscem rozmów, spotkań i prac politycznych było zaś mieszkanie Józefa Piłsudskiego przy ul. Szlak 31 oraz mieszkanie jego najbliższego współpracownika – Walerego Sławka – przy ul. Dunajewskiego 1. Z kolei ulubionym miejscem spotkań kadry strzeleckiej przed wybuchem I wojny i w pierwszych jej tygodniach była kawiarnia „Esplanada” usytuowana na roku ul. Krupniczej i Podwala. W gmachu Magistratu na Placu Wszystkich Świętych powstał Naczelny Komitet Narodowy, który od 16 sierpnia 1914 r. jako reprezentacja polityczna stronnictw galicyjskich pełnił funkcje organizacyjne i wspierające dla Legionów Polskich. Przy Rynku Głównym 35 (Pałac Krzysztofory) mieściło się Biuro Werbunkowe Legionów. W latach 1931–33, w miejscu zburzonego w czasie I wojny światowej teatru i terenów wystawowych na Oleandrach, zbudowano Dom Legionisty – siedzibę Związku Legionistów Polskich.

Krakowski odcinek Małopolskiego Szlaku I Kompanii Kadrowej
Gazeta Krakowska z 4-5 lipca 2015, s. 12